یکی از برداشت‌های نادرست، وهابیت نگاه آنان به عالم پس از مرگ و جایگاه اموات در برزخ و رسیدن ثواب عمل نیک و پاداش به درگذشتگان است. حضرت آیت‌الله سبحانی با استناد به منابع روایی اهل سنت، به این عقیده نادرست وهابیت پاسخ داده اند که در ادامه می خوانید.

موضوع سخن ما این است که آیا گذشتگان، از اعمال ما مى توانند بهره مند شوند یا نه. و به تعبیر دیگر، اگر ما عمل نیکى را انجام دهیم و ثواب آن را به پدر و مادر و بستگان خود که در قید حیات نیستند هدیه کنیم، آیا عمل ما بحال آنان سودى دارد یا نه؟

قبلاً این توضیح ضرورى است که اعمال دیگران نسبت به انسان بر دو نوع است:

1. گاهى شخص وفات یافته، در اعمال انسان زنده، نقش دارد.

2. گاهى فاقد هر نوع نقش است جز اینکه او فرد مؤمنى است.

در قسم نخست که انسان میت در پدید آمدن عمل انسان زنده نقشى داشته باشد، جاى سخن نیست. و کافى است که در این مورد به حدیث پیامبر گوش فرا دهیم حدیثى که همگان از فریقین به نقل آن پرداخته اند.

ابوهریره مى گوید، رسول گرامى (صلى الله علیه وآله وسلم)فرمود: «آنگاه که انسان بمیرد سود و زیان اعمالى که انجام داده پایان مى پذیرد، جز سه عمل که سود آن حتى پس از مرگ پایان پذیر نیست:

1. صدقه جاریه، مثلاً مسجد یا پل یا درمانگاهى بسازد که مردم از آن منتفع شوند.

2. دانشى که مردم از آن بهره مى گیرند.

3. فرزند صالح که براى او دعا کند.»

در این مورد انسانِ از دنیا رفته از این اعمال بهره مى گیرد، زیرا او در حال حیات، در پدید آمدن این سه مورد نقش داشته، بنایى ساخته که پس از مرگ او نیز در حال بهره دهى است یا کتابى نوشته که مورد استفاده همگان است، یا فرزند صالحى تربیت کرده که در حق او دعا کند.

جریر بن عبداللّه مى گوید، رسول گرامى(صلى الله علیه وآله وسلم) چنین فرمود: «هر کس در میان مسلمانان کار خوبى را رواج دهد و پس از او دیگران نیز به آن عمل کنند مانند پاداش عاملان به آن سنت، درباره او نیز نوشته مى شود، در حالیکه از پاداش عاملان چیزى کاسته نمى شود.

و هر کس در میان مسلمانان گناهى را رواج دهد و پس از او نیز به آن عمل کنند مانند گناه عاملان، در دیوان اعمال او نیز نوشته مى شود در حالیکه از کیفر آنان چیزى کاسته نمى شود».

در مورد احسان و نیکى در حق اموات روایات فراوانى در کتابهاى حدیثى وارد شده که همگى حاکى از این است که انسان هرگاه عملى را به نیابت از پدر و مادر و یا بستگان و دوستان بجا آورد ثواب آن به خود «منوب عنه» مى رسد در اینجا مناسب است که به اندکى از این روایات اشاره کنیم:

بهره گیرى میت از روزه و حج نایب

* رسول گرامى (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: هر کس بمیرد و روزه بر ذمّه او باشد،ولىّ او (فرزندش) از جانب او روزه مى گیرد.

* زنى حضور رسول خدا رسید و گفت: کنیزى را از جانب مادرم آزاد کردم.

پیامبر فرمود: به اجر این عمل مى رسى.

سپس آن زن افزود: بر ذمّه مادرم یک ماه روزه بود، آیا از جانب او روزه بگیرم؟

فرمود: روزه بگیر.

آن زن افزود: مادرم حج نرفته بود آیا از جانب او حج بجا بیاورم؟

پیامبر فرمود: انجام بده.

بهره گیرى میت از تصدّق

در این مورد نیز دو حدیث را نقل مى کنیم که برخى از مشکلات را حل مى کند.

* عایشه مى گوید:مردى حضور رسول خدا رسید و گفت: مادرم درگذشته و وصیت ننموده است، و چنین مى اندیشم که اگر توانایىِ سخن گفتن داشت، صدقه مى داد اگر از جانب مادرم صدقه دهم آیا براى او پاداشى هست؟

فرمود: بله.

اکنون لازم است به تحلیل این روایات بپردازیم.گاهى افراد بدون اینکه چیزى را تعهد کنند یک رشته اعمال پاکى را انجام مى دهند و ثواب و پاداش آن را هدیه گذشتگان مى کنند.مسلماً انسان هر عمل صالحى را براى خدا انجام مى دهد، و پاداش مقرّر، تفضّلى است از جانب خدا و استحقاقى در کار نیست. ولى خدا از طریق تفضل پاداش اعمال را مى دهد و به حکم این روایات اجازه داده است که این نوع اعمال به نیابت از اموات انجام گیرد و ثوابش به آنها هدیه گردد.