سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری حوزه، یازدهمین جلسه از درسنامه

رزق حلال، نوشته حجت الاسلام علی اصغر ملک احمدی، جایگاه خمس

در روزی حلال و تفاوت آن با مالیات را منتشر می‌کند.

خداوند متعال می فرماید: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ

وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‏ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ كُنْتُمْ

آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‏ عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ

عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَديرٌ»

بدانيد هر گونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى خدا، و براى پيامبر،

و براى ذى القربى و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه(از آنها) است،

اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدايى حق از باطل، روز درگيرى دو

گروه(باايمان و بى‏ايمان) [ روز جنگ بدر] نازل كرديم، ايمان آورده‏ايد؛ و

خداوند بر هر چيزى تواناست.(سوره انفال، 41)

امام زمان علیه السلام در توقیع شریف می فرماید: «حَدَّثَنَا أَبُو عَلِيِّ بْنُ

أَبِي الْحُسَيْنِ الْأَسَدِيُّ عَنْ أَبِيهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ وَرَدَ عَلَيَّ تَوْقِيعٌ مِنَ

الشَّيْخِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِيِّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ ابْتِدَاءً لَمْ

يَتَقَدَّمْهُ سُؤَالٌ بسم الله الرحمن الرحيم لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ

أَجْمَعِينَ‏ عَلَى مَنِ اسْتَحَلَّ مِنْ مَالِنَا دِرْهَماً»

ابو على بن ابى الحسين اسدى از پدرش روايت كرده است كه گفت:

دستخطى از طرف شيخ ابو جعفر بن عثمان عَمرى بدون سابقه و

درخواست و تقديم سؤال به من رسيد به اين مضمون

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ لعنت خدا، فرشتگان و همه مردم بر كسى كه از

مال ما يك درهم بر خود حلال شمارد.

(كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص: 522)

نپرداختن خمس، هلاکت را به همراه دارد

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: هَلَكَ النَّاسُ فِي بُطُونِهِمْ وَ فُرُوجِهِمْ

لِأَنَّهُمْ لَايُؤَدُّونَ إِلَيْنَا حَقَّنَا»

مردم به خاطر اینکه حق ما را نمی دهند غذا و آمیزش آنان ناپاک شده و

سبب هلاکت آنان می شود.

(علل الشرائع، ج‏2، ص: 377)

امام باقر علیه السلام فرمود: «وَ لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَشْتَرِيَ مِنَ الْخُمُسِ شَيْئاً

حَتَّى يَصِلَ إِلَيْنَا حَقُّنَا»

برای هیچ کس حلال نیست مال خمس نداده را خریداری کند، مگر اینکه

مال ما را به ما برساند.                        (الكافي، ج‏1، ص: (545)

* نکاتی پیرامون خمس

به بیان قرآن کریم، شیطان مانع پرداخت خمس می‌شود و وعده فقر

می دهد «الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ». (بقره، 268)

مثلاً می گوید: مالت کم می شود؛ ولی خداوند، وعده فضل و زیادی

می دهد و می فرماید: «وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ» و هر چيزى را

(در راه او) انفاق كنيد، عوض آن را مى‏دهد و جاى آن را پر مى‏كند. (سبأ آیه 39)

اگر افرادی از مردم خمس نمی دهند، دیگران جز تبلیغ این مسأله

وظیفه ای ندارند؛ در روز قیامت هر کس پاسخگوی رفتار خود بوده و به

حساب هرکس جداگانه رسیدگی می شود.                                                     

خمس عبادت است و در عبادت، تعبد و مراعات دستور ضروری است.

گیرنده خمس امام معصوم(ع) است و امام هم فقیه عادل را جانشین

خود کرده است.

دستور دین است که خمس را به فقیه عادلی که اهل دین باشد، بپردازند؛

حال اگر خمس گیرنده، شرائط فقیه عادل را نداشت می توان به فقیه

عادل دیگری مراجعه کرد، نه اینکه شخص در پرداخت خمس تکلیفی

نداشته باشد.

مسلمان باید طبق تکالیف الهی عمل کرده و از عمل طبق سلیقۀ شخصی

در پرداخت خمس احتراز کند.

تفاوت خمس و مالیات

علاوه بر آنکه خمس یک فریضه الهی است، با مالیات کاملاً متفاوت است،

مالیات بابت امکانات و تسهیلاتی مانند امنتیت، رعایت نظم، تامین رفاه

جامعه و حقوق شهروندی و ... به هر دولتی چه ظالم یا غیرظالم پرداخت

می‌شود، اما در خمس بخشی از مازاد درآمد به امام معصوم(ع) جهت

پاسداری از ارزش‌های دینی پرداخت می‌گردد.

با یان توضیح می‌توان تفاوت‌های ذیل را در این دو مقوله شاهد بود

پرداختن خمس و زکات، نیاز به قصد قربت داشته و بدون آن صحیح نیست؛

برخلاف مالیات که قصد قربت لازم ندارد.

 خمس، زیر نظر فقیه جامع شرائط مصرف می شود، برخلاف مالیات که

این چنین نیست و صرف هزینه‌های دولت در قبال خدمات می‌شود.

انسان در خمس و زکات، خود به حساب خویش رسیدگی می کند، به

خلاف مالیات که بازرس و مأمور دولت به حساب رسیدگی می کند.

 خمس از مازاد درآمد گرفته می شود، به خلاف مالیات که از اصل درآمد

گرفته می شود.

*آثار پرداخت خمس

پرداخت خمس مزایای بسیاری دارد که به برخی از آن ها اشاره می شود:

*سبب پاکی نسل می شود

 امام باقر و امام صادق علیهما السلام می فرمایند: «لِتَطِيبَ وِلَادَتُهُمْ»

پرداختن خمس، مال را پاک و موجب نسل پاک می شود.

(الكافي، ج‏1، ص: 547)

*مایه تقویت دین است .

 حضرت رضا(ع) می فرمایند: الخمسُ عُونا عَلی دینِنا خمس حق ما

اهل بیت (ع) و پشتوانه مکتب و راه ماست. همان ج 9 ص 538        

* سبب کمک به ائمه و یاران آنها می شود.

امام رضا علیه السلام می فرمایند: «وَ إِنَّ الْخُمُسَ عَوْنُنَا عَلَى دِينِنَا وَ عَلَى

عِيَالاتِنَا وَ عَلَى مَوَالِينَا ...» و به راستى، خمس، كمك ما بر دين ما است و

بر عيالات ما و بر دوستان ما. (الكافي، ج‏1، ص: 548)

*طهارت مال

 با پرداخت خمس، بقیه اموال پاک می گردد؛ امام صادق (علیه السلام)

می فرمایند: «یُؤدِّی خُمُسَنا و یَطیبُ له» هرکسی خمس ما را بدهد

باقی در آمدش برای او پاک است. (بحار، ج 93، ص 193)

*حفظ آبروی دین

آبرو و دین مسلمان در برابر مخالفان محفوظ می ماند؛ امام رضا

(علیه السلام) می فرمایند: «وَ مَا نَبْذُلُهُ وَ نَشْتَرِي مِنْ أَعْرَاضِنَا مِمَّنْ نَخَافُ

سَطْوَتَهُ» به وسیله خمس، ما آبروی خود و طرفدارانمان را در برابر

تهدیدات مخالفان حفظ می کنیم. (الكافي، ج‏1، ص: 548)

*کفاره گناهان

کفاره گناهان و ذخیره آخرت است. «وَ تَمْحِيصُ ذُنُوبِكُمْ وَ مَا تَمْهَدُونَ

لِأَنْفُسِكُمْ لِيَوْمِ فَاقَتِكُمْ» زيرا پرداخت خمس، مايه پاك شدن گناهان شما

و ذخيره‏ اى براى روز بینوایی شماست. (الكافي، ج‏1، ص: 548)

کلید رزق است. «فَإِنَّ إِخْرَاجَهُ مِفْتَاحُ رِزْقِكُمْ» (الكافي، ج‏1، ص: 548)

«وَ إِنَّ الْخُمُسَ عَوْنُنَا عَلَى دِينِنَا وَ عَلَى عِيَالاتِنَا» (الكافي، ج‏1، ص: 548)

همان گونه که در روایات متعدد ذکر شد، عدم پرداخت خمس موجب

می شود که انسان شرعا نتواند در اموال خود تصرف نماید. بنابراین

انسان باید حساب سالانه برای اموال خود قرار داده و حق خاندان

رسالت را از مال خود جدا کند و به صاحبان آن بپردازد تا رزقی حلال

و طیب برای او باقی بماند.