لغو امتیاز تنباكو به فتوای آیة الله میرزای شیرازی

25 اردیبهشت 1270/15 مه 1891

آیت الله حاج میرزا محمد حسن حسینی شیرازی ازعلمای عالیقدر شیعه می باشد. میرزا در اوایل زندگی به سال 1248 ه. ق از مولد خویش شیراز به اصفهان رفت ونزد علمای آن شهر به تحصیل علوم عقلیه و نقلیه مشغول شد سپس در سال 1259 ه. ق به عتبات عالیه رفت و نزد شیخ مرتضی انصاری به تلمذ پرداخت. درسال 1291 ه. ق در سامره اقامت گزید و به تدریس و تعلیم مشغول شد تا اینكه به سال 1312 ه.ق به رحمت پروردگار نایل آمد و درنجف به خاك سپرده شد.

فتوای تاریخی وی در تحریم تنباكو، توطئه ای را كه به  سال 1309 ه.ق به دست ناصر الدین شاه قاجار با واگذاری امتیاز دخانیات ایران به مدت پنجاه سال به انگلیسی ها در حال شكل گرفتن بود، در نطفه نابود كرد.

اعطای امتیاز تنباكو

ناصرالدین شاه در سومین سفرش به اروپا ، در12 شعبان 1306 ه. ق از راه روسیه به انگلستان رفت و چون در اثر ولخرجی زیاد و عیاشی، پولهایش تمام شد ؛ امتیازی را در زمینه كشت، توزیع و فروش توتون وتنباكو به شخصی  انگلیسی به نام " ماژور تالبوت"  داد و در مقابل مقداری پول  گرفت . مذاكره در شهر " برایتون" شروع شد . در این مذاكره اعتماد السلطنه و تالبوت به توافق رسیدند و وقتی شاه به " برایتون" آمد تالبوت توانست با دادن رشوه هایی به درباریان از جمله امین السلطان نظر موافق شاه را به دادن انحصار دخانیات، در مقابل دریافت 25 هزار لیره جلب كند . بعد از برگشت شاه به ایران ، تالبوت نیز برای شروع كار به ایران آمد. طبق قرارداد یاد شده ، كمپانی رژی باید سالانه 15 هزار لیره به صندوق دولت ایران واریز می كرد و در عوض كشت و فروش توتون و تنباكو را در انحصار خود می گرفت. سیاستی كه استعمار انگستان در این گونه موارد به كار می برد ، این بود كه شخصی را رابط قرار می داد كه آن شخص امتیاز بگیرد ؛ اما در اصل امتیاز از آن انگلستان بود.

صدور فتوای تحریم تنباكو

بعد از امضاء قرار داد ، كاركنان شركت انگلیسی وارد ایران شده و در شهرها پراكنده گردیدند ، اما مردم از ورود آنان به داخل شهرها جلوگیری كردند.

دراین موقع سید جمال الدین اسدآبادی به پیشنهاد سید علی اكبر فال اسیری كه درتبعید بود، نامه ای به میرزای شیرازی نوشت كه این نامه بیانگر درك عمیق سید از وضعیتی بود كه مردم آن زمان داشتند و بیان می كند كه میرزای شیرازی به خاطر موقعیت خاص خود چه مسؤولیت سنگینی بر عهده دارد .

سید نامه هایی نیز به علمای داخل كشور می نویسد. بعد از وصول نامه ، میرزای شیرازی در تاریخ 19 ذی الحجه 1308 ه. ق 17 ماه پس از امضای قرار داد با كمپانی رژی به وسیله كامران میرزا نایب السلطنه، تلگرافی را به نزد شاه می فرستد و می گوید كسانی را كه تبعید كرده به كشور بازگرداند و در مورد قرارداد، مخالفت خود را ابراز كند. وقتی این تلگراف به دست شاه می رسد اعتنا نمی كند و فقط خود شاه امین السلطان و چند نفر دیگر ازاین تلگراف با خبر می شوند. ناصرالدین شاه برای پاسخ به نامه ی میرزای شیرازی، به میرزا مشیر الوزارة  كارپرداز ایران در بغداد می گوید كه به پیش میرزا برود و با او مذاكره كند  و از سیاست دفع الوقتی استفاده نماید و می گوید چون تلگراف مفصل  بود با پـُست فرستاده ایم، كه در واقع دروغی بیش نبوده است. در نهایت پس از بی اعتنایی شاه تهران، حكم تحریم تنباكو از طرف آیت الله میرزای شیرازی به این شرح صادر می شود.

بسم الله الرحمن الرحیم

" الیوم استعمال توتون و تنباكو بای نحو كان  در حكم محاربه با امام زمان عجل الله تعالی فرجه است"

در شهر ولوله ای می افتد هر كس كه سواد دارد ، از روی آن نسخه ای بر می دارد. این حركت نشانگر آغاز یك مبارزه مكتبی علیه استعمار بود.

در این موقع شاه و امین السلطان با استفاده از خواجگان معمم درباری این حكم میرزا را ، جعلی قلمداد می كنند؛ اما مردم فریب نخورده و به مبارزه ی خود ادامه می دهند تا اینكه امتیاز داخلی دخانیات از طرف شاه لغو می شود علما و مردم به این اكتفا نكرده و خواستار لغو امتیاز خارجی نیز می شوند.

پس از حكم میرزا قلیانها شكسته می شود ، مردم از كشیدن توتون و تنباكو دست می كشند ، تمام مغازه های فروش توتون و تنباكو را می بندند و با شركت رژی نیز معامله نمی كنند. این جریان ادامه می یابد تا اینكه در تاریخ 23 جمادی الاول 1309، اعلانی در كوچه و بازار زده می شود:" بر حسب حكم جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای میرزای شیرازی، اگر تا 48 ساعت دیگر امتیاز دخانیات لغو نشود یوم دوشنبه آتیه جهاد است، مردم مهیا شوید."

شاه بسیار ناراحت می شود و خارجیان نیز از ترس جان از تهران و دیگر شهرها فرار می كنند . شاه روش خشونت آمیزی پیش می گیرد تا بتواند علما را از راه تهدید به حبس و تبعید ساكت كند. رئیس كمپانی رژی به نزد امین السلطان می رود و می خواهد كه امین السلطان، علما را راضی كند و حتی از وی تقاضا می كند كه میرزای آشتیانی را از تهران تبعید نماید . امین السلطان این موضوع را به شاه می رساند و پس از اصرار زیاد امین السلطان، شاه می پذیرد و طی نامه ای به میرزای آشتیانی این چنین می نویسد:" یا بمان و بالای منبر برو و قلیان بكش، و یا از تهران خارج شو."

میرزای آشتیانی یك شب مهلت می گیرد كه وسایل سفرش را آماده كند. دربامداد روز دوشنبه سوم جمادی الثانی 1309 میرزای آشتیانی قصد خروج ازتهران می كند كه مردم به خیابانها می ریزند و درحالی كه كفن پوشیده بودند، با شعار " یا غریب الغرباء، می رود سرور ما " به سوی خانه میرزا حركت می كنند. جمعیت تا ظهر به چندین هزار نفر می رسد. دكانهایی كه باز بودند بسته می شوند  و مردم از آنجا به سمت مسجد شاه حركت می كنند. در آنجا امام جمعه ی تهران بالای منبر می رود و مردم را دعوت به سكوت می نماید كه از میان مردم چند نفر او را پایین می كشند. پس از این ماجرا، شاه شخصی را به نزد میرزای آشتیانی می فرستد كه منظور شما چیست؟ میرزا درجواب می گوید:" تنها مقصود ما لغو امتیاز انحصار دخانیات اعم از داخل و خارج و كوتاه كردن دست خارجیهاست و هیچ تقاضای دیگری نداریم."

ناصرالدین شاه در جواب به امین السلطان می نویسد:" نایب السلطنه امتیاز داخله را كه برداشته بودیم حال امتیاز از خارجه را هم برداشتیم و مردم مجبور در كشیدن قلیان نیستند تا حكم از جانب میرزای شیرازی برسد."

فرمان در میان مردم پخش می شود اما تأثیری در آنها نمی كند. مردم به نایب السلطنه حمله ور می شوند. آقا بالا خان- رئیس پلیس- به سربازان دستور شلیك می دهد كه بر اثر گلوله باران ، چند نفر كشته وتعدادی زخمی می شوند و مردم متفرق می گردند. روز بعد دوباره مردم جمع می شوند. میرزای آشتیانی می گوید:" به كار و كسب خود بپردازید تا اطلاع بدهیم."

امین السلطان دستخط شاه را مبنی بر لغو امتیاز خارجه تسلیم میرزای آشتیانی می كند. علما برای اینكه بفهمند حكم تحریم هنوز سرجای خود باقی هست یا نه، به میرزای شیرازی در سامراء تلگراف می زنند . میرزا در جواب می گوید : " سر جای خود باقی است تا زمانی كه دستخط آشتیانی مبنی بر حقیقت داشتن لغو امتیاز بیاید"

در همین زمان اعلامیه ای دائر بر لغو امتیاز تنباكو منتشر می شود ، علما دوباره از میرزای شیرازی می خواهند كه آیا حكم سرجایش هست یا نه؟ كه میرزا این حكم را صادر می كند:" حكم تحریم لغو شد."

در روز سه شنبه 25 جمادی الثانی 1309، اعلامیه ای منتشر شد كه مردم می توانند با آسایش خاطر قلیان، چپق و سیگار بكشند. سرانجام امتیاز تنباكو لغو و این مطلب  دربهمن ماه 1270 مطابق با 5 آوریل 1892 به امضای ناصر الدین شاه رسید.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: